Pułapki lata - udar cieplny i hipertermia

Lato to sezon pięknego słońca, ciepłych dni i odpoczynku nad wodą. Jednak w trakcie jego trwania czyha na nas wiele pułapek, takich jak na przykład hipertermia (przegrzanie organizmu) czy udar cieplny.

Każdy z was mniej więcej wie czym są te choroby ale czy wiecie dokładnie co one oznaczają? Jak je rozróżnić? Jakie mają symptomy i objawy? Co wywołują i jak się zachować kiedy mamy podejrzenie, że już do nich doszło? Tego wszystkiego dowiecie się w tym artykule.

Różnice

Hipertermia jest wynikiem przegrzania organizmu wynikającej z zaburzenia pracy systemu termoregulacyjnego. Jak może do tego dojść? Jeżeli temperatura powietrza jest wyższa niż temperatura ciała, organizm zaczyna oddawać ciepło (aby nie doszło do jego przegrzania) uwalniając pot. Pocenie jest najważniejszym mechanizmem służącym chłodzeniu się organizmu. Jeśli jednak gorącu towarzyszy wysoka wilgotność powietrza warunki do odparowywania wody z organizmu są dużo gorsze. Na skórze mamy nieprzyjemne uczucie ciągłej wilgoci, przez co praca naszego systemu termoregulacyjnego zostaje zaburzona. Do takiej sytuacji dochodzi przy zwiększonym wysiłku fizycznym.

Udar cieplny zwany jest również udarem słonecznym. Jest to przegrzanie mózgu spowodowane bezpośrednim działaniem promieni słonecznych na głowę oraz całe niechronione przed słońcem ciało (dlatego rodzice zawsze wam powtarzali aby idąc na dwór nakładać jakieś nakrycie głowy). Przez to często udar często jest powiązany z poparzeniami słonecznymi. Zarówno hipertermia jak i udar mają swoje konsekwencje – zaburzenia pracy systemu termoregulacyjnego.

Symptomy i oznaki

Znacie różnicę pomiędzy symptomem a oznaką? Symptom odczuwa pacjent. Jest on w stanie opisać ludziom w swym otoczeniu co odczuwa (np. ból). Oznaka natomiast jest czymś, co może zaobserwować i otoczenie pacjenta (np. wysypka na skórze).

• Gorączka – temperatura ciała podczas udaru czy przegrzania organizmu dochodzi nawet do 40°C. Nie u wszystkich jednak musi osiągnąć aż tak wysoką temperaturę, tak samo jak nie każda temperatura wyższa niż 40°C musi oznaczać udar lub hipertermię
• Nadmierne pocenie, które nagle się zatrzyma – jest możliwe w przypadku ciężkiego odwodnienia. Ciało nie ma już z czego wytwarzać potu, więc jego produkcja się zatrzymuje a ciało nie jest w stanie się ochłodzić. Skóra zacznie wysychać.
• Przyśpieszone bicie serca
• Hiperwentylacja -  przyśpieszone i zbyt głębokie oddychanie, nerwowe łapanie oddechu
• Skórcze mięśni
• Sucha, gorąca i zaczerwieniona skóra
• Nudności
• Wymioty
• Ciemny mocz

Ze względu na powiązanie z systemem nerwowym mogą pojawić się jeszcze inne problemy, takie jak: dezorientacja, problemy z koordynacją, epilepsja, bóle głowy, lęk, niepokój, halucynacje, irracjonalne zachowanie oraz utrata świadomości.

Jak działa termoregulacja

Ciało samo kontroluje swoją „wewnętrzną” temperaturę. Jest to temperatura głównie w okolicach brzucha, klatki piersiowej i głowy, gdzie znajdują się organy wewnętrzne. Powinna ona wynosić od 36,5°C do 37,5°C, regulowana jest poprzez podwzgórze (część mózgu), które jest czasem nazywane termostatem ciała. W ciele mamy wiele receptorów, które przekazują podwzgórzu informacje o temperaturze ciała. Kiedy np. receptory znajdujące się w skórze wyślą do podwzgórza sygnał, że temperatura skóry jest wyższa niż powinna, decyduje on o rozpoczęciu pracy receptorów potowych, w efekcie czego zaczynamy się pocić. Jest jedną z najważniejszych form termoregulacji. Temperatura skóry powinna wynosić 32°C – 34°C. Jeżeli temperatura powietrza jest zbliżona do tych podanych, ciało zaczyna produkować więcej potu aby się ochłodzić.

Inne formy termoregulacji, którymi ciało może obniżyć swoją temperaturę to promieniowanie cieplne (termiczne), przewodzenia ciepła oraz konwekcja (przekazywanie ciepła).

Zakłócenia termoregulacji i pocenia

Niektóre sytuacje mogą zakłócić lub całkowicie zatrzymać pocenie, dowiedzmy się jak ich uniknąć.

• Odwodnienie – każdy wie, że podczas upalnych, letnich dni powinno się dużo pić (najlepiej zwykłej wody). Wszystko po to, by umożliwić naszemu ciału pocenie. Działa to w bardzo prosty sposób – poprzez pocenie woda jest wydalana z organizmu dlatego należy uzupełnić jej braki. Dlatego nie zapominajcie dużo pić!
• Niewłaściwe ubranie – kiedy dzień jest naprawdę upalny zapomnijcie o obcisłych spodniach i bluzkach. Ciało musi mieć kontakt z powietrzem  aby pot mógł wyparować. Na głowę załóżcie koniecznie jakiś kapelusz, który zapobiegnie udarowi.
• Wysoka wilgotność powietrza – jak zostało wspomniane na samym początku – jeśli wilgotność powietrza jest wysoka, pot nie ma jak się wydostawać z ciała, przez co organizm nie jest w stanie się ochłodzić. W takie dni najlepiej unikać przebywania na zewnątrz, tym bardziej jeżeli nie wieje wiatr.

Czynniki ryzyka

• Jednym z czynników ryzyka jest zażywanie określonych grup leków. Należą do nich między innymi leki: beta- andrenolityczne, moczopędne, antycholinergiczne, neuroleptyki i fenotiaznyny, niektóre przeciwdepresyjne, leki stosowane przy leczeniu choroby Parkinsona, środki przeczyszczające oraz przeciwhistaminowe. Jeżeli używacie któregokolwiek z tych leków, zachowajcie wzmożoną czujność ale najlepiej skonsultujcie się z lekarzem. Zażywanie narkotyków (kokainy czy amfetaminy) również wiąże się z niebezpieczeństwem.
• Kolejnym czynnikiem ryzyka są nadwaga i otyłość. Udowodniono, że osoby otyłe oraz z nadwagą męczą się dużo bardziej podczas upałów niż osoby szczupłe.
• Unikajcie również niewyspania. Powoduje ono mniejsze wydzielanie potu, przez co wasze ciało nie może się ochłodzić.
• Uważajcie jeżeli podróżujecie do kraju, w którym klimat jest cieplejszy od tego, do którego jesteście przyzwyczajeni. Jesteście wówczas narażeni na udar oraz hipertermię z powodu niewystarczającej aklimatyzacji organizmu.
• Szczególną uwagę udarowi lub przegrzaniu organizmu powinni poświęcić ci, którzy już raz przez nie przeszli, ponieważ mogą się powtórzyć.

Pierwsza pomoc

Jeżeli u kogokolwiek będziecie mieli podejrzenie udaru lub hipertermii, nie wahajcie się zadzwonić po pogotowie. W czasie kiedy będziecie oczekiwać na przyjazd służb ratowniczych, postępujcie według następujących zaleceń:

• Przenieście poszkodowanego w chłodne miejsce, najlepiej klimatyzowane. Jeżeli nie jest to możliwe, postarajcie się chociaż znaleźć jakiś cień.
• Upewnijcie się, że pomieszczenie jest wentylowane lub otwórzcie okna (w klimatyzowanym pomieszczeniu nie otwierajcie okien).
• Dajcie poszkodowanemu napić się wody.
• Niepodawajcie mu leków przeciwbólowych (ibuprofen, aspiryna,…).
• Poszkodowanego możecie ostudzić chłodniejszym (ale nie zimnym) prysznicem lub umieścić go w częściowo napełnionej chłodną wodą wannie i obmywać (nie kładźcie go całego do wanny), ewentualnie możecie zastosować zimne okłady. Chłódźcie go powoli i stopniowo!  
• Aby poprawić krążenie krwi możecie poszkodowanemu lekko delikatnie masować skórę (jeśli nie jest poparzona słońcem).
• Pęcherzyków po poparzeniu słonecznym nie wolno przekłuwać.
• Jeżeli poszkodowany ma skurcze, upewnijcie się, że w jego ustach nie znajduje się żadne ciało obce. Sprawdźcie również czy w pobliżu nie ma żadnych przedmiotów, które mogłyby go zranić.
• Nieprzytomnego poszkodowanego należy ułożyć w pozycji bezpiecznej. Jeśli wymiotował, skontrolujcie czy w przełyku nie znajduje się nic co przeszkadzałoby mu w oddychaniu

Nieleczony udar czy hipertermia może prowadzić do zaburzeń systemu nerwowego, oddechowego, zawału a nawet śmierci.

Zapobieganie

Podczas upalnych dni starajcie się przebywać w klimatyzowanych pomieszczeniach i nie wychodzić na zewnątrz jeżeli nie jest to konieczne. W przeciwnym razie należy trzymać się następujących zaleceń:

• Noście zwiewne, luźne, jasne ubrania oraz nakrycie głowy
• Używajcie kremów do opalania (filtr minimalnie 30 lub więcej)
• Pijcie więcej niż w inne dni i nie czekajcie na pragnienie. Z powodu utraty soli podczas pocenia dobrze jest ten niedostatek uzupełnić jakimś elektrolitycznym napojem
• Jeśli planujecie wysiłek fizyczny na świeżym powietrzu (np. ćwiczenia), pijcie dużo wody przed jego rozpoczęciem, w trakcie oraz po, nawet jeśli nie odczuwacie pragnienia.
• Spróbujcie przesunąć wszystkie swoje plany związane z wyjściem na zewnątrz na wczesny ranek lub aż na wieczór, po zachodzie słońca.
• Unikajcie napojów zawierających kofeinę lub alkohol, przez nie stracicie jeszcze więcej wody z organizmu

[Lil]

Źródła: http://www.medicalnewstoday.com/articles/266551.php
http://www.webmd.com/a-to-z-guides/heat-stroke-symptoms-and-treatment
J. Rosina, H. Kolářová, J. Stanek. Biofyzika pro studenty zdravotnických oborů. 
Praha : Grada Publishing a.s., 2006.